Denetim Hizmetleri ve Tüketicilerin Bilgi Edinme Hakkı

Tüketicilerin evrensel haklarından olan bilgi edinme hakkı gereğince, mal ve hizmetlerin özellikleri, kullanım ve bakım koşulları ile tehlikeleri ve risklerine ilişkin doğru ve eksiksiz olarak bilgilendirilmesi gerekmektedir.

Tüketici olarak günlük yaşamda kullandığımız, tükettiğimiz dayanıklı, dayanıksız yüzlerce mal ve hizmetlerle ilgili denetim hizmetlerini yerine getirme, denetim sonuçları hakkında tüketicileri ve kamuoyunu bilgilendirme sorumluluğu ve görevi devletin en asli görevlerindendir. Bu bakımdan konuyla ilgili olarak gerekli yasal düzenlemelerin yapılması ve bunun en iyi şekilde uygulanması, devlet adına hareket eden hükümetler ile ilgili kamu kuruluşlarının görev ve sorumlulukları arasındadır.

Örneğin, günlük olarak tükettiğimiz gıda maddeleri ve içtiğimiz su sağlık koşullarına ne kadar uygun? Evimizde kullandığımız elektrikli, gazlı, elektronik cihazlar, şehir içinde ve dışında yolculuk ettiğimiz motorlu araçlar ne kadar güvenli ? Çocuklarımızın kullandığı kalem, silgi, çanta, matarada yasaklanmış kimyasal maddeler ile ağır metaller var mı, varsa bunun çocukların sağlıkları üzerindeki etkileri nelerdir? Giydiğimiz giysilerde, evimizde kullandığımız mobilyanın kumaşında yasaklanmış azoboyar maddeler bulunmakta mıdır? Yaşadığımız ve çalıştığımız çevrede bulunan baz istasyonları, TV vericileri, yüksek gerilim hatları, çeşitli faaliyetlerde bulunan işyerlerinin, imalathane ve fabrikaların ürettiği mal ve hizmetler ile bunların üretim koşullarından kaynaklanan sağlık riskleri nelerdir, bu konuda hangi önlemler alınmaktadır? Tüketicilerin barındığı ya da barınmak üzere satın aldığı veya satın alacağı konutlar doğal afetlere karşı ne kadar dayanıklı ve güvenlidir? Bu soruları çoğaltabiliriz.

Anayasamızın 2.maddesinde, “Türkiye Cumhuriyeti, ......., ......, ......., ...... ve sosyal bir hukuk devletidir.” denilmektedir. Ayrıca, Anayasamızın 172.maddesinde, “Devlet, tüketicileri koruyucu ve aydınlatıcı tedbirler alır, tüketicilerin kendilerini koruyucu girişimlerini teşvik eder.” denilmektedir.

Öte yandan, Birleşmiş Milletler Genel Kurulunda 9 Nisan 1985'te oybirliği ile kabul edilen ve evrenselleşen tüketiciyi koruma ilkelerini ( evrensel tüketici hakları) Türkiye Cumhuriyeti de kabul etmiştir. Diğer taraftan, AB giriş sürecinde ilgili kamu kuruluşlarının uyum çerçevesi kapsamında gerekli düzenlemeler yapma ve önlemleri alma yükümlülükleri bulunmaktadır.

Gerek bağlayıcı gerekse tavsiye niteliğindeki ulusal ve uluslar arası bu düzenlemeler doğrultusunda gerekli iç düzenlemeler yapılmış mıdır? Yapılmış olan düzenlemeler ne derece uygulanmaktadır ya da bu düzenlemelere ne derece uyulmaktadır ?

Sözü edilen konulardaki piyasa gözetimi ve denetimi hakkında etkili ve doğru bir planlama mevcut mudur?

Tüm bu konularda denetim görevi ile görevli ve sorumlu olan ilgili kamu kuruluşlarının yaptıkları denetimler yeterli midir? Denetimlerde görülen risk ve tehlikeler ile mevcut yasal düzenlemelere aykırı olan durumlar hakkında tüketiciler zamanında doğru ve eksiksiz olarak ilgili kamu kuruluşları tarafından bilgilendirilmekte midir? Belirlenen, saptanan bu sorunların çözümü ve yeniden yaşanmaması için gerekli önlemler alınmakta mıdır? Piyasada tüketicilere sunulan riskli ve tehlikeli mal ve hizmetler sonucunda tüketicilerin karşılaştığı bu tehlikeler hakkında herhangi bir çalışma yapılmış mıdır? Bu risk ve tehlikelerin aile ve ülke ekonomisine olan zararı hesaplanmış mıdır?

DENETİM HİZMETLERİ YETERLİ Mİ?

Çeşitli mal ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı ve tüketicilere sunuluşu sürecinde denetim hizmeti görev ve sorumlulukları bulunan ilgili kamu kuruluşları ile bu kuruluşların denetlemekle görevli oldukları bazı mal ve hizmetler aşağıda belirtilmiştir.

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı

• Ev ve benzeri yerlerde kullanılan buzdolapları, soğutucu cihazlar, bulaşık-çamaşır makineleri, elektrikli ve gazlı fırınlar, elektrik süpürgeleri, el ütüleri, mikro dalga fırınlar, elektrikli ve gazlı termosifonlar, mikser-blender-meyve sıkacağı-mutfak robotu, ekmek kızartma ve benzeri mutfak gereçleri gibi gazlı alet ve cihazlar.

• Kombi, elektrikli-katı-sıvı-gaz-yakıtlı sobalar gibi ısıtıcılar

• Televizyon, radyo, bilgisayar, kasetçalar-cd çalar-müzik setleri, videolar, DVD, VCD ve benzeri cihazlar, her türlü TV ve bilgisayar sistemleri, bilgisayar resim tüpü, antenler, fotoğraf makineleri, kameralar, şarj cihazları, scanner-mouse-harddisk-modem ve benzeri gibi cihazlar, çeşitli alem cihazları ve güvenlik sistemleri, telli telefon gibi çeşitli elektronik ve telekomünikasyon alet ve cihazları

• Otomobil,otobüs, kamyon, minibüs, motosiklet ve bisiklet gibi motorlu ya da motorsuz karayolu taşıtları ile bu taşıtların çeşitli parçaları

• Tencere, tava, çaydanlık, çatal, kaşık, bıçak gibi çeşitli mutfak eşyaları

• Çeşitli ölçü ve tartı aletleri ve cihazları, su-elektrik-doğalgaz sayaçları

• Asansörler

• Yazar kasa, yazı makineleri, hesap makineleri gibi çeşitli büro makineleri

• Her türlü mekanik ve elektronik kapı kilitleri ile kapı açma ve kapama sistemleri

• Oyun, spor amaçlı alet ve makineler

• Ayakkabı, bot, çizme gibi giysiler

• Çeşitli mobilyalar

Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
 
• Gıda maddeleri

• Gıda ile temas eden madde ve malzemeler

• Yem ve yem hammaddeleri

• Kimyevi ve organik gübreler

Sağlık Bakanlığı

• Oyuncaklar

• Tıbbi cihazlar ( vücuda yerleştirilebilir aktif tıbbi cihazlar)

• Vücut dışında kullanılan tıbbi tanı cihazları

• Kozmetikler, deterjanlar

Bayındırlık ve İskan Bakanlığı

• Çimento, tuğla, demir, kiremit ile çeşitli ahşap ve ahşap dışı yapı malzemeleri

Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı

• Kişisel koruyucu donanımlar ve giysiler ( örneğin motosiklet kaskı gibi )

Çevre ve Orman Bakanlığı

• Katı yakıtlar

• Atık pil ve akümülatörler

Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu

• Cep telefonları, TV vericileri, baz istasyonları gibi telsiz ve telekomünikasyon terminal ekipmanları

Denizcilik Müsteşarlığı

• Gezi tekneleri

Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu

• Tütün mamulleri, alkol ve alkollü içkiler

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu

• Akaryakıt

Bunların dışında Ulaştırma Bakanlığı'nın, Turizm Bakanlığı'nın, Milli Eğitim Bakanlığı'nın, Kültür Bakanlığı'nın, Maliye Bakanlığı'nın, Gümrük ve Dış Ticaret Müsteşarlıklarının, Belediye ve yerel yönetimlerinin tüketicilerle ilgili çeşitli alanlarda sorumlulukları ve görevleri bulunmaktadır.

Yukarıda, tüketicilerin yaşamlarını ilgilendiren çeşitli konularda görev ve sorumluluk alanları hakkında tam olmasa da bilgi verdiğimiz kamu kuruluşlarıyla yalnızca adları belirttiğimiz kamu kuruluşlarının yapmış olduğu denetim hizmetlerinin genel anlamda yeterli ve etkili olmadığını çok rahatça söyleyebiliriz.

Bununla birlikte, yapılan denetim hizmetlerinin sonuçları hakkında; tüketicilerin sağlık ve güvenlikleri yönünden risk ve tehlike oluşturan bulgular-durumlara ilişkin tüketicilere ve kamuoyuna anlaşılabilir, önlem alınmasını sağlayacak şekilde bilgi verilmemektedir.

İlgili kamu kuruluşlarının yalnızca bir kısmı tarafından, zaman zaman internet ortamında tüketiciler için hiçbir anlamı olmayan sayısal verilere dayalı bazı istatistiki bilgiler verilmektedir.

Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmelik'in 11.maddesine göre bir kısmını yukarıda açıkladığımız ve tüketicilere sunulan güvensiz ürünlerin piyasaya arzının yasaklanması, toplatılması ve bertarafı konusunda ilgili ve yetkili kuruluşlar ( yukarıda adı geçen Bakanlıklar ve kamu kuruluşları) tarafından önlem alınması, bunu sağlamaları gerektiği halde istisna sayılabilecek örnekler dışında herhangi bir şey yapılmamaktadır.

Yine, Yönetmeliğin aynı maddesine göre, ilgili ve yetkili kamu kuruluşlarınca güvensiz ürünlerin piyasaya arzını yasaklandığı, piyasaya arz edilmiş ürünlerin toplanmasının sağlandığı, güvensiz ürünlerin kısmen veya tamamen bertaraf edildiği hakkında “ülke genelinde dağıtımı yapılan iki gazeteyle ülke genelinde yayın yapan iki televizyon kanalında ilanı suretiyle, risk altındaki kişilere duyurulması sağlanır” denildiği halde bunun gereği yerine getirilmemektedir.

DENETİM SONUÇLARININ AÇIKLANMASININ ÖNEMİ

Denetim sonuçlarının tüketicilerin anlayacağı ve duyabileceği bir şekilde düzenli ve yaygın olarak açıklanmasının bir çok yararı olacaktır. Her şeyden önce , tüketicilerin kendi sağlık ve gereksinimleri ile ekonomik çıkarları gereğince zamanında önlem almaları , riskli ve tehlikeli olan güvensiz ürünleri almamaları sağlanacaktır.

İlgili ve yetkili kamu kuruluşlarınca tam olarak önlem alınması ve tüketicilerinde güvensiz ürünleri almamaları sonucunda söz konusu güvensiz ürünlerin üretimi-dağıtımı ve tüketicilere sunumu önlenecektir. Bunun sonucunda hem tüketicilerin ve çevrenin sağlık ve güvenliği korunmuş olacak hem de aile ve ülke ekonomisine büyük bir katkı sağlanmış olacaktır. 02.10.2009


Turhan ÇAKAR
Tüketici Hakları Derneği
Genel Başkanı