Isınma Cihazları Hem Ölüm Saçıyor Hem Çevreyi Kirletiyor

Katı yakıt sobaları ( özellikle de kömürlü ), doğalgazlı ve LPG kullanılan ısınma cihazları ile sıcak su üreten şofbenlerin konutlarda kullanıldığı dönemlerde zehirlenmeden kaynaklanan ölüm haberleri eksilmiyor, giderek artıyor. Bununla birlikte, sözü edilen ısınma cihazlarından kaynaklanan baca gazları nedeniyle çevrenin kirlenmesine neden olunmaktadır. Özellikle de kömürlü katı yakıt sobalarının verimi %50’ye kadar düşmekte, bunun sonucunda da hem tüketiciler ekonomik olarak zarara girmekte hem de verim düştükçe çevre daha çok kirlenmektedir. Tüketicilerin bilinçsizliği, ısınma cihazları ve sistemlerinin teknolojik yetersizliği, ilgili kamu kuruluşlarının yeterli ve gerekli önlemleri almamaları hem zehirlenmelere ve ölümlere, hem de tüketicilerin ekonomik zarara uğramasına ve çevre kirliliğine neden olmaktadır.

Yıllarca yaşanan bu sorunlardan ders çıkartarak neden gerekli ve etkili önlemler alınmıyor? Sözü edilen cihaz ve sistemlerin teknolojileri yükseltilemez mi ve güvenli bir duruma getirilemez mi ? Bu konuda, tüketiciler ne yapmalıdır ? Sorunun çözümünde en önemli taraf olan ilgili kamu kuruluşları ve firmaların ne gibi sorumlulukları vardır ve ne yapmaları gerekir ? Bu sorunların yanıtlarını aşağıda vermeye çalışacağız.

ISINMA CİHAZ VE SİSTEMLERİNİN MONTAJ VE GÜVENLİK SORUNLARI

Soba ve kombi gibi ısıtma cihazları ile şofben gibi sıcak su elde edilen cihazların zehirlenme ve ölümlere neden olmalarının en önemli nedenlerden birisi bacanın iyi çekmemesi, tıkalı olması ya da sisteme ve cihaza uygun bir baca olmamasıdır.

Gece uyku saatlerinde sobanın hava klepesinin kapatılması sonucunda, eğer baca da iyi çekmiyorsa ve tıkalı ise odalara sızan karbon monoksit gazı zehirlenmelere ve ölümlere neden olmaktadır. Özellikle, rüzgarlı havalarda ( lodos) sobaların önündeki hava klepesi açık olsa bile uyku saatlerinde oluşan geri tepmeler nedeniyle sızan zehirli gazın etkisiyle zehirlenme ve ölümlere yol açılmaktadır. Örneğin, lodosun yoğun olduğu Bursa’da geri tepmeler nedeniyle her yıl 25 dolayında kişi zehirlenerek ölmektedir.

Bacalı doğal gaz sistemlerinde en önemli sorunlardan birisi, daha önce katı yakıt kullanırken var olan bacanın doğal gazlı sisteme geçildiğinde de kullanılmaya devam edilmesidir. Oysa, doğal gaz kullanımında baca gazlarının asidik özellik kazanması ve yoğunlaşarak bacadan aşağıya akması sonucunda korozyon ( aşınma ) oluşmasından dolayı hem baca ve duvarlara hem de sisteme ve cihazlara zarar verilmektedir. Bu nedenle doğal gazlı ısınma sistemlerinde bacanın standarda uygun çelik baca olması gerekmektedir. Yani sistemin uyum içerisinde olması ve çalışması sağlanmalıdır.

Ne yazık ki, doğal gaz sistemine geçilen konutların büyük bir çoğunluğunda buna uyulmamaktadır. Örneğin, Ankara’da bacalı doğal gaz kullanan konutların %70’den çoğunun bacaları doğal gaz sistemine uygun değildir.

Bacalı doğal gaz sistemlerinde en önemli sorunlardan birisi de ventilasyonun kapatılması ya da iptal edilmesidir. Oysa, iptal edilmemesi gerekmektedir. Çünkü, ventilasyon içeriye temiz hava vermektedir. Bununla birlikte ventilasyon bulunmayan konutlar da mevcuttur. Yapı denetimindeki yetersizlikler nedeniyle, özellikle de çok katlı binalarda bacalar arasında sızdırmazlık sağlanamamaktadır.

3030 Sayılı Kanun Kapsamı Dışında Kalan Belediyeler Tip İmar Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmeliğin 29.maddesine göre, 10 katın üzerindeki binalarda hermetik cihaz kullanılacağı belirtilmektedir. Ancak eski bina olup da doğal gaza geçilen konutlarda 10 katın altında olsa bile, bir çok binada bacalar tıkalı olduğundan hermetik cihaz kullanılması güvenlik için önemlidir.

Yukarıda, sözü edilen Yönetmeliğin 29.maddesinde “ şofben, kombi cihazı ve bu gibi ısıtma araçları hayati tehlike arz edecek şekilde yerleştirilemez ve havalandırmadan uzak olan piyeslerle, banyo ve helalarda yer alamaz.” denilmesine karşın yasal düzenlemeye aykırı olarak sıcak su elde edilmesi için Türkiye’deki konut banyolarının büyük bir çoğunluğunda şofben kullanılmaktadır.

Bugüne kadar kombi ve şofbenlerin neden olduğu zehirlenmeler nedeniyle yalnızca Ankara’da 100’den fazla tüketicinin yaşamını kaybettiği ilgililer tarafından belirtilmektedir.

ÇEVRESEL ETKİLER

Türkiye’de konutlarda ağırlıklı olarak kömürlü katı yakıt cihazları kullanılmaktadır. Katı yakıt cihazlarındaki verim düşüklüğü ( pratik olarak ortalama cihaz verimliliği %50-60 arasındadır.) ve yakma işleminin doğru yapılmaması ( hava, bitki örtüsü ve su kirliliği ) nedeniyle de CO2, SO2 gibi baca gazları ve partiküllerden oluşan atıklardan dolayı çevre kirliliği oluşmaktadır.

Konutlardaki tüketimi artarak ve yaygınlaşarak devam eden doğal gaz kullanımı sonucunda CO2 başta olmak üzere oluşan baca gazı emisyonlarından dolayı çevresel kirliliklere neden olunmaktadır.

CO2 emisyonunun artması küresel ısınma ve iklim değişikliğinin en önemli nedenlerinden birisidir. Bununla birlikte, doğal gaz kullanımının neden olduğu diğer baca gazları nedeniyle de nitrik asit yağmurlarına neden olunmaktadır.

TÜKETİCİLERE İLGİLİ VE YETKİLİLERE UYARILAR

Katı yakıt sobalarının teknolojik düzeyi geliştirilerek bu tür cihazların verimliliği yükseltilmeli, daha güvenli olmaları sağlanmalı ve çevre kirliliğine olan etkileri en aza indirilmelidir.

Baca şapkalarının rüzgar kırıcı özellikte yapılması zorunluluğu getirilmelidir. Bacaların sızdırmazlığı ve iyi çekişli, olmaları sağlanmalıdır. Bacalar sürekli kontrol edilmelidir. Şofbenler banyolara monte edilmemelidir. Gece yatarken ısınma cihazları söndürülmelidir.

İmar mevzuatının bu sorunlara çözüm bulacak şekilde değiştirilmesi gerekmektedir. Denetimlere ağırlık verilmelidir. Isınma sistemleri ve cihazlarının standartlara ve ilgili mevzuata uygun üretildiği, montajının yapıldığı ve kullanıldığı denetlenmeli ve kontrol edilmelidir. Tüketiciler düzenli ve periyodik olarak bilgilendirilmelidir. Isınma sistem ve cihazları Türkçe Tanıtma ve Kullanma Kılavuzlarına uygun olarak tüketiciler tarafından kullanılmalıdır. Konutlarda ve bacalarda gerekli tadilatı sağlayacak şekilde ilgili kamu kuruluşları tarafından tüketicilere parasal destek verilmelidir.


Turhan ÇAKAR
Tüketici Hakları Derneği
Genel Başkanı