Ürün Güvenliği ve Piyasa Denetimi

Tüketicilerin evrensel haklarından birisi de sağlık ve güvenlik hakkıdır. Tüketicilerin satın aldığı, kullandığı ve tükettiği ürünlerin tüketicilerin sağlık ve güvenliği yönünden risk ve tehlike oluşturmaması gerekmektedir.

Konu ile ilgili olarak ülkemizde var olan yasal düzenlemelere göre ilgili üretici ve dağıtıcı firmaların piyasaya güvenli ürün sunma yükümlülükleri, yetkili kamu kuruluşlarının da gerekli ve yeterli denetimleri yapmalarına ilişkin sorumlulukları ve görevleri bulunmaktadır.

Ancak, gerek Tüketici Hakları Derneği’ne gelen şikayetlerde gerekse derneğimizin yapmış olduğu araştırma ve gözlemlerde güvensiz motorlu araçların ( otobüs, otomobil vb), gıda ürünlerinin, tekstil ürünlerinin, televizyonların ve diğer çeşitli elektronik cihazların, cep telefonlarının, elektrikli cihazların, oyuncakların, kozmetiklerin ve asansörlerin piyasada bulunduğu ve tüketicilerin kullanımına sunulduğu görülmektedir.

ÜRÜN GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN YASAL DÜZENLEMELER VE GÖREVLİ KAMU KURULUŞLARI

Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun’un “ amaç” başlıklı 1.maddesinde “ Bu kanunun amacı, ….. tüketicinin sağlık ve güvenliğini, çevresel tehlikelerden korunmasını sağlayıcı önlemleri almaktır. “ denilmektedir.

Kanun’un 4.maddesinin 7.fıkrasına göre “ Güvenli olmayan mallar, piyasaya özürlüdür etiketiyle dahi arz edilemez.” denilmektedir. Bu hükme uymama durumunda mülki amirler tarafından Kanunun 25.maddesinin 2.fıkrasına göre para cezası uygulanır.

Kanunun “ Mal ve Hizmet Denetimi” başlıklı 19.maddesinde “ Tüketiciye sunulan mal ve hizmetler; ilgili bakanlıklar tarafından Resmi Gazetede yayımlanarak mecburi uygulanmaya konulan standartlar dahil olmak üzere uyulması zorunlu olan teknik düzenlemeye uygun olmalıdır.

İlgili bakanlıklar, bu esaslara göre denetim yapmak veya yaptırmakla görevlidir. Mal ve hizmet denetimine ilişkin usul ve esaslar her bir ilgili bakanlıkça ayrı ayrı tespit ve ilan edilir.” denilmektedir.

Bu hükmün 1.fıkrasına uyulmaması durumunda mülki amirler tarafından Kanun’un 25.maddesinin 6.fıkrasına göre para cezası uygulanır.

Ürün güvenliğine ilişkin ilgili kamu kuruluşlarının görev ve sorumlulukları ile üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini belirleyen en önemli Kanun ve Yönetmelik, 4703 sayılı Ürünlere İlişkin Teknik Mevzuatın Hazırlanması ve Uygulanmasına Dair Kanun ile bu Kanun Kapsamında hazırlanan Ürünlerin Piyasa Gözetimi ve Denetimine Dair Yönetmeliktir.

Bu Kanun ve Yönetmeliğin uygulanmasından en başta sorumlu olan Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Telekomünikasyon Kurumu, Denizcilik Müsteşarlığı gibi kamu kuruluşlarıdır.

Kamu kuruluşları kendi görev alanları kapsamına giren ürünlerin piyasaya arzı veya dağıtımı aşamasında veya ürün piyasada iken ilgili teknik düzenlemeye uygun olarak üretilip üretilmediğinin, güvenli olup olmadığının denetlenmesi veya denetlettirilmesinden sorumludur.


Bu kanun ve yönetmeliğe göre;

a) Piyasaya arz edilen ürünlerin güvenli olması zorunludur.

b) Bir ürünün güvenli kabul edilmesi için; ürünün bileşimi, ambalajlanması, montaj ve bakımına ilişkin talimatlar da dahil olmak üzere özellikleri; başka ürünlerle birlikte kullanılması öngörülüyorsa bu ürünlere yapacağı etkiler, piyasaya arzı, etiketlenmesi, kullanımı ve bertaraf edilmesi ile ilgili talimatlar ve üretici tarafından sağlanacak diğer bilgiler ve ürünü kullanabilecek risk altındaki tüketici grupları açısından değerlendirildiğinde, temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlanması gerekir.

c) Temel gerekler: Ürünün; insan sağlığı, can ve mal güvenliği, hayvan ve bitki yaşam ve sağlığı, çevre ve tüketicinin korunması açısından sahip olması gereken asgari güvenlik koşullarını, anlatır.

d) Güvenli ürün: Kullanım süresi içinde, normal kullanım koşullarında risk taşımayan veya kabul edilebilir ölçülerde risk taşıyan ve temel gerekler bakımından azami ölçüde koruma sağlayan ürün, demektir.

SORUNLAR

Ancak, tüketiciye sunulan ürünlerin güvenliğine ilişkin, üretici ve dağıtıcıların yükümlülüklerini gereğince ve yeterince yerine getirdiği, var olan düzenlemelere uygun olarak ilgili ve sorumlu kamu kuruluşları tarafından yeterince ve etkin bir denetimin yapıldığı söylenemez.

Yükümlülüklerini yerine getirmeyen üretici ve dağıtıcılara ilgili bakanlıklar tarafından yeterince yaptırım uygulanmamaktadır.

Bunun sonucunda;

• Tüketicilerin bilmeyerek güvensiz ve sağlıksız ürünleri satın almak durumunda kalması nedeniyle, sağlık ve güvenlikleri risk ve tehlike altına girmektedir.

• Güvensiz olduğu halde piyasadan toplatılması gereken bazı ürünler ilgili bakanlıklar tarafından toplatılmamaktadır.

• Piyasada bulunan riskli, tehlikeli ve güvensiz ürünler hakkında ilgili firmalar ile başta Sanayi ve Ticaret Bakanlığı olmak üzere diğer ilgili bakanlıklar ve kamu kuruluşları tarafından tüketicilere ve tüketici örgütlerine bilgi verilmemektedir.

ÇÖZÜM ÖNERİLERİ

• İlgili bakanlıkların görev ve sorumluluklarının bilincine vararak ve tüketicinin sağlık ve güvenlik hakkına saygı duyarak, mal ve hizmetlerle ilgili denetimleri etkin bir şekilde yapmaları gerekmektedir.

• Güvensiz, riskli ve tehlikeli ürünlere ilişkin ilgili kuruluşlar tarafından tüketiciler ve tüketici örgütleri firma ve marka adı verilerek eksiksiz ve tam olarak bilgilendirilmelidir. Bakanlıkların ve ilgili kuruluşların bu konularda tüketicileri ve tüketici örgütlerini bilgilendirme konusu yasal yükümlülük altına alınmalıdır.

• Riskli ve güvensiz ürünlerin, zaman geçirmeksizin piyasaya sürülmesi önlenmeli, piyasada bulunan bu tür ürünler ise en kısa zamanda toplatılmalıdır.

• İlgili bakanlıklar ve kamu kuruluşları, tüketici örgütleri ve meslek kuruluşları ile konuya ilişkin işbirliği yapmalı ve oluşturulan kurul ve komisyonlarda tüketici örgütlerinin temsil edilmesi sağlanmalıdır.


Turhan ÇAKAR
Tüketici Hakları Derneği
Genel Başkanı